Vier jaar oud, haar moeder overleden en haar vader in beslag genomen door verdriet. Daar zat ze op de achterbank van een auto. Ze keek achterom. Haar vader zwaaide terwijl hij steeds meer uit het zicht verdween. Haar zusje huilde. Wat er ging gebeuren begreep ze niet. Een vreemde man bracht hen naar een gezin dat ze niet kenden. “Hier gaan jullie een tijdje wonen” zei hij. Een fijne tijd volgde maar het kwaad was al geschied. De verwaarlozing, mishandeling en spanningen hebben een stempel gedrukt op wie zij nu is. Nu 29 jaar oud ervaart zij nog dagelijks de gevolgen.

Had kinderopvang dit gezin kunnen helpen? Ik denk van wel!

Kinderopvang is tegenwoordig veel meer dan alleen maar een bewaarschool of een oppasplek buitenshuis, waar kinderen voor een paar uur gebracht kunnen worden. Het is een pedagogische omgeving waar kinderen stimulansen vinden die een aanvulling zijn voor de opvoeding thuis en op school. Ouders kunnen als tegemoetkoming in de kosten een inkomensafhankelijke toeslag krijgen voor het aantal uren dat zij werken. Dit geldt dus alleen voor werkende ouders. Dat kinderen van gezinnen met een zogenoemde lage sociaaleconomische status (SES) geen gebruik maken van kinderopvang vinden wij daarom ook heel gewoon. Praktisch gezien is opvang van deze kinderen niet nodig omdat de ouders niet werken. Je zou verwachten dat zij genoeg tijd en energie hebben om zich bezig te houden met de opvoeding van hun kinderen. Maar is dit wel echt zo?

Geweld in en rondom het huis

Kinderen van gezinnen met een lage SES krijgen vaker te maken met ruzie en geweld in en rondom het huis dan kinderen uit een ander milieu. Talloze auteurs hebben geschreven over de correlatie van armoede en kindermishandeling.

Internationaal onderzoek

Volgens vele internationale onderzoeken behoren Nederlandse kinderen tot de gelukkigste en gezondste ter wereld. Ondanks dat veel kinderen gelukkig en gezond opgroeien zijn er nog een groot aantal kinderen en jongeren die extra ondersteuning en zorg nodig hebben tijdens hun kindertijd. Het advies- en meldpunt kindermishandeling kreeg in 2010 ongeveer 30.000 meldingen binnen van kindermishandeling en 18.000 van huiselijk geweld. Er overlijden jaarlijks minstens 40 kinderen aan de gevolgen van kindermishandeling. Grote aantallen die elk jaar groeien.

60 miljoen voor kinderopvang

Het kabinet heeft 60 miljoen euro uitgetrokken om mogelijk te maken dat alle peuters vanaf 2016 voor twee dagdelen in de week naar de kinderopvang kunnen. Dit geldt voor kinderen van 2,5 tot 4 jaar oud. Het gaat er daarbij voornamelijk om dat kinderen op de kinderopvang als het ware schoolrijp gemaakt worden. Kinderen die voorafgaand aan het basisonderwijs naar de kinderopvang zijn geweest, maken een betere start. Zo kunnen alle kinderen school starten op eenzelfde basisniveau. De sociaal Economische Raad (SER) wil dat kinderen vanaf 2 jaar minimaal 16 uur per week naar de kinderopvang kunnen gaan. Dit hebben zij heel recent in een advies geschreven aan het kabinet.
Ik ben heel blij om te merken dat het onderwerp zo leeft in Nederland. Toch vind ik dat, als het gaat om het belang van kinderopvang, er nog te veel gesproken wordt over voorschoolse educatie en te weinig over veiligheid en preventie. Daarbij vind ik dat er niet gesproken moet worden over leeftijd maar gekeken moet worden wat een gezin en het betreffende kind nodig hebben.

Veilig hechten

De Engelse psychiater John Bowlby (1907-1990) heeft veel onderzoek gedaan naar hechtingsprocessen. Kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar doorlopen verschillende fasen. Ouders van kinderen die veilig gehecht zijn, reageren sensitief op de signalen die zij van hun kinderen krijgen. Ouders van lage SES-gezinnen zijn minder goed in staat om op een liefdevolle en sensitieve manier op hun kinderen te reageren. De kans dat deze kinderen onveilig hechten is daarom sterk aanwezig.

Als een kind zich niet veilig heeft kunnen hechten kan dit later voor problemen zorgen in relaties met anderen. Als het gaat om hechting wordt tegenwoordig niet meer alleen de nadruk gelegd op de interactie tussen moeder en kind maar op interactie tussen kind en emotioneel beschikbare volwassenen. Als een kind met beide ouders een onveilige hechtingsrelatie heeft, kunnen veilige relaties met één of meer anderen als beschermende factor dienen. De relatie die een leidster en kind op de kinderopvang hebben, is net zo bevorderlijk voor het ontwikkelen van een goede gehechtheidsrelatie als een goede relatie met moeder en vader thuis.

Minder opvoedingsstress

Er is een wisselwerking tussen ouderlijk handelen en het gedrag van een kind. Opvoeden gebeurt in een relatie. Deze relatie wordt ook door het kind beïnvloed. Een positief kind lokt een positieve reactie van de ouder uit. Net als dat een positieve ouder een positieve reactie van een kind uitlokt. Ouders van gezinnen met een lage SES ervaren vaak opvoedingsstress en vinden het daarom moeilijk om op een positieve manier op hun kinderen te reageren. Doordat beide negatief op elkaar blijven reageren denk ik dat zij in een negatieve neerwaartse spiraal terecht kunnen komen. Ik geloof sterk dat kinderopvang deze negatieve spiraal kan doorbreken of, beter nog, kan voorkomen. Als ouders een paar dagdelen per week ontlast worden denk ik dat zij minder opvoedingsstress zullen ervaren. Wanneer zij de kinderen dan wel bij zich hebben zijn zij beter in staat om positief op het kind te reageren. Het kind zal op zijn beurt dan ook sneller geneigd zijn positief te reageren.

Groot maatschappelijk belang

Tegenstanders zouden kunnen zeggen dat het wel erg veel geld gaat kosten wanneer de staat de kinderopvang voor alle kinderen moet financieren. Ik denk dat het juist geld op gaat leveren omdat het een hoop ellende kan voorkomen. Kinderopvang heeft in mijn optiek een groot maatschappelijk belang op langere termijn. Zo is er ‘de cycli van misbruik’. Wanneer iemand ooit is mishandeld of misbruikt is de kans groter dat hij of zij dezelfde fouten maakt bij eigen kinderen. Daarnaast bestaat ook het proces dat identificatie wordt genoemd. Ouders zijn een rolmodel voor hun kinderen. Ouderlijke normen en waarden worden eigen gemaakt. Dit proces begint al op jonge leeftijd. In het dagelijkse doen en laten, nemen kinderen aanvankelijk van vader en moeder onwillekeurig karakteristieke gedragingen over. Mensen worden getekend door cultuur die zij niet zelf gecreëerd hebben. Er is een constante cultuuroverdracht tussen de generaties. Zo worden ook gedragspatronen overgenomen. Kinderen met problemen hebben vaak ook ouders die problemen hadden in hun jeugd. Waar het mogelijk is moet deze spiraal worden doorbroken.

Kinderen met problemen hebben vaak ouders die ook problemen hadden in hun jeugd.

Denk even terug aan het kleine meisje van vier. Haar vader kwam, na het overlijden van zijn vrouw, er met drie jonge kinderen alleen voor te staan. Zijn handelen is nooit goed te keuren maar het was geen onwil maar onmacht. Hij had tijd voor zichzelf nodig om te rouwen en zijn leven weer opnieuw in te richten zonder de moeder van zijn kinderen. De constante zorg die zijn kinderen nodig hadden kon hij niet geven. Wat als de kinderen op de kinderopvang hadden gezeten en vader meer tijd voor zichzelf had om op adem te kunnen komen? Dan was hij misschien beter in staat geweest om op een liefdevolle en sensitieve manier met zijn kinderen om te gaan. De kans dat vader de zorg dan nog steeds niet aan zou kunnen blijft. Een voordeel is dan dat de kinderen op de kinderopvang gezien worden en dit maakt vroegtijdig signaleren mogelijk. Misschien had het vrije en laagdrempelige karakter van kinderopvang, er zelfs wel voor gezorgd dat vader zelf tijdig om hulp had durven vragen.
Hoe dan ook, kinderopvang had voor het meisje een verschil kunnen maken. Een kans op een eerlijkere start net als ieder ander. Niet alles zou bemoeilijkt worden door de triggers die vaak onbewust vanuit haar jeugd omhoogkomen. Alles wat ze deed kostte veel meer moeite om hetzelfde te bereiken dan anderen. Het gaat nu erg goed met haar. Haar frustratie, verdriet, angst en boosheid heeft ze omgezet in kracht. Zij vecht voor de kinderen die nu hulp nodig hebben. Kinderopvang voor alle kinderen… dat is haar boodschap.